Maart 2013
Voor Metafoor door Pia Govaerts
Verhalen spreken in beelden. Beelden die in bonte kleuren vertellen over het leven.
Gouden herinneringen uit mijn kinderjaren hebben het fundament gelegd voor mijn blijvende interesse in de wereld van de verhalen.
De zon schijnt in de warme keuken, mijn mama doet de afwas met de hand. Babybroertje doet een middagdutje. Ik ben vier en zit in een zacht vouwstoeltje met armleuntjes op kindermaat. “Mama, vertel je nog een verhaaltje?” Mama’s stem en het geluid van haar handen in het warme water. Het servies en de glaasjes tingelen. De vorken en messen die terug in de keukenschuif worden gelegd. Het verhaal van Sint Christoffel die klein kindje Jezus op zijn schouders over het water droeg. De zon schijnt door het raam op mijn voetjes. Het verhaal duurt tot mijn voetjes terug in de schaduw staan…
De wijsheden van het leven worden sinds mensenheugnis doorgegeven in verhalen.
Het verlangen van ouders om kinderen kennis bij te brengen, om kinderen te helpen door moeilijke levensfasen heen te geraken, om hen te begeleiden in de volgende nieuwe ontwikkelingen van hun tijdsgeest, dàt verlangen leidt tot het bedenken van vertellingen die ontbloot zijn van elke rede. Om zich aan te passen aan hun kinderen die deze rede nog niet bezitten.
Verhalen zijn uitstekend geschikt om taalkundige en mentale barières tussen kinderen en volwassenen te overwinnen.
De ontwikkeling van kinderen gaat echter niet gelijkmatig. Na betrekkelijk rustige perioden, waarin het kind oefent wat het pas geleerd heeft en krachten verzamelt voor de volgende ontwikkelingsbeweging, volgt een crisisfase waarin het kind nieuwe dingen leert en een hoger ontwikkelingsniveau bereikt.
Als therapeut ontmoet je kinderen in je werk meestal tijdens zo’n crisisfase.
Wat ik hier schrijf is niet bedoeld als alweer een pedagogisch advies in de eindeloze serie ‘instructies voor opvoeders’. Het is niet nodig nieuwe opvoedingsstrategieën aan te leren.
Ik leg wel meer nadruk op een juiste manier vinden om kinderen aandacht te geven.
Waar je aandacht aan geeft, daar krijg je meer van.
Samen met de ouders zoek ik naar speelse manieren om gewenst gedrag meer aan te moedigen en voor te leven.
Verhalen die bewerkt zijn voor kinderen vertellen en/of voorlezen, is daarbij een belangrijke hulp. In veel verhalen voor kinderen wordt de grens tussen realiteit en magie vaak overgestoken. Kinderen kunnen zich identificeren met de belevenissen van ‘lotgenoten’. Zo helpt een verhaal het kind om zich een nieuwe werkelijkheid en nieuw gedrag voor te stellen. Angsten, dwanggedachten, storend gedrag, verdriet, agressie, ziekte,… kunnen een kans krijgen om te transformeren. Herstel,tevredenheid, levenszin,creatieviteit, hoop, lotgenotengevoel… kunnen integreren.
De auditieve prikkels tijdens de orale overdracht van verhalen, werken rechtstreeks in op de verbeelding. De wetenschap onderzoekt nog volop hoe dat te werk gaat in de hersenen. Zeker is dat spiegelneuronen ook reageren op auditieve prikkels.
De stem van de verteller kan ook een lichte trance veroorzaken bij de luisteraars. Tijdens die lichte trance kan nieuwe informatie zich nestelen in het onbewuste.
Herhaling is ook een belangrijk gegeven. Zoals de refreinen in het verhaal:
“Knibbel knabbel knuisje, wie knabbelt er aan mijn huisje” (uit het verhaal van Hans en Grietje)
Ook het verhaal meerdere keren na elkaar voorlezen bvb. een week lang telkens voor het slapen gaan, maakt dat de archetypische beelden zich kunnen manifesteren.
In mijn praktijk merk ik dat kinderen dat bijna niet meer kennen. Ze reageren al snel met: “Dat verhaal ken ik al…”
Misschien onder invloed van de flitsende media: televisie, dvd, speelcomputer?
Behalve dan de zich herhalende reclamedeuntjes! Die zingen ze luidop mee!
Ik maak een duidelijk onderscheid tussen voorlezen van een verhaal waarbij de kinderen mee in het boek kijken, en vertellen zonder visuele prikkels.
Voorlezen voor kinderen is een gebruik in de westerse wereld waarbij visuele prikkels vaak de hoofdrol spelen, denk maar aan de felgekleurde babyboekjes en plastic ‘badboekjes’!
Dit stimuleert het leren gebruiken van boeken als informatiedragers.
Nog niet zo’n lange tijd en zeker niet overal ter wereld leren kinderen systematisch lezen en schrijven op jonge leeftijd. In Vlaanderen bestaat leerplicht vanaf 1914 en Nederlandstalig onderwijs vanaf 1932.
Vertellen van verhalen daarentegen is volgens mij zo oud als de mensheid.
Enerzijds als kennisoverdracht en anderzijds ter ontwikkeling van de verbeelding.
Als van de verbeelding gebruik wordt gemaakt, zijn er eindeloos veel meer mogelijkheden om functioneel te oefenen.
‘Verbeelding is belangrijker dan kennis omdat kennis beperkt is. Verbeelding omhelst de hele wereld en stimuleert elke vooruitgang. Daarom is verbeelding de bron van elke ontwikkeling.’
A. Einstein (1883-1947)
Als voorbereiding van het schrijven van dit artikel heb ik onze kinderen de vraag gesteld: “Wat ervaar jij wanneer je een echt verhaal hoort vertellen?”
Onze jongste dochter (17j) antwoordde:”Ik concentreer me al luisterend op het ‘zitten’,”en,”mijn innerlijke verbeeldingswereld gaat open,”en, “ik leer wachten op een uitgestelde beloning nl. de ontknoping en het einde van het verhaal en dat geeft me een beter gevoel dan iets op TV bekijken.”
Onze tweede jongste dochter (19j) zei :”Het is heerlijk om helemaal op te gaan in een verhaal, om er in te gaan wonen, en dan voel ik spijt dat het gedaan is op het einde.”en,”wanneer ik een les op school te horen kreeg als een verhaal, bvb. Tijdens Geschiedenis, dan onthield ik het meteen.”
Onze zoon (21j) antwoordde:”Mijn innerlijke voorstellingen zijn gedetailleerder, ik werk er binnenin mezelf aan verder gedurende het verhaal en ook nadien nog,”en,”het ritme van een goed verteld verhaal gaat trager maar geeft meer voldoening,”en,”ik herinner me het plezier en het samen lachen tijdens een voorleesverhaal, vooral de verhalen van Dik Trom (geschreven door Cornelis Johannes Kieviet)”en,”veel goede verhalen horen, doet je kwaliteitsbesef groeien van wat nu een ‘goed verhaal’ is, er is ook zoveel pulp die ik daardoor naast me neer heb leren leggen.”
Onze oudste dochter (23j) herinnert zich nog steeds de gevoelens die ze had bij verschillende verhalen: angst, ergernis, spanning. En ook het heerlijke wegdromen bij verhalen die ze verzon in haar hoofd.
Wanneer door een storm of andere ramp een hele graanoogst wordt neergeslagen, dan gebeurt het wel dat bij lage heggen of struiken die aan de kant van de weg staan, er op een beschut klein plekje enkele aren overeind zijn gebleven. Als de zon dan weer goed schijnt, groeien die eenzaam en onopgemerkt verder. Maar in de nazomer,wanneer ze rijp en vol zijn geworden, komen arme handen die hen zoeken en vinden; aar bij aar zorgvuldig samengebonden, meer gewaardeerd dan anders een hele schoof, worden ze meegenomen; de hele winter dienen zij tot voedsel misschien ook wel tot het enige zaad voor de toekomst.
Dit stukje komt uit het voorwoord van de gebroeders Wilhelm en Jacob Grimm, 3 juli 1819, bij hun boek Kinder- und Hausmärchen der Brüder Grimm, uitgegeven door Friedrich Panzer, Wiesbaden.
Europa maakt een crisis door. Vele mensen vragen zich af hoe het verder moet. Van zoveel dat vroeger bestond blijft niets meer over. Misschien dat daardoor retro weer zo populair is?
Ik vraag me af of het toeval is dat net in deze tijd opnieuw interesse is voor hoorspelen. Enkele jaren geleden merkte ik hoeveel plezier ik beleefde tijdens het beluisteren van de cd’s met ‘Heerlijke Hoorspelen’ van het Geluidshuis, en ik zag hoeveel kinderen hier dol op waren maar ook hoeveel volwassenen deze cd’s grijsdraaien in hun auto’s, in de files,…
Misschien kunnen goed vertelde verhalen, vol plezier, vol zegenende krachten, doortrokken van die zuiverheid die kinderen eigen is, ons inspireren om onze creativiteit om te zetten in levende traditie?
Dit artikel draag ik op aan mijn moeders moeder die me lang heeft kunnen doen geloven dat ze de grappige verhaaltjes die ze vertelde, zelf beleefd had.
Dankbaar om de leuke gesprekken die ik had met onze kinderen bij de voorbereiding hiervan. Het plezier dat we beleven aan het vertellen aan elkaar is onbetaalbaar!
Nog meer lezen hierover:
Grimm, Sprookjes voor kind en gezin, uitg.Lemniscaat, Rotterdam, 1991
Perrault, Sprookjes in Poëzie en Proza, Vertaling Ernst van Altena, uitg.Aristos, Rotterdam, 1997
Mayo en Ray, Sprookjes uit alle windstreken, uitg.Christofoor, Zeist, 1998
Ortner, Sprookjes die uw kind helpen, uitg.De Driehoek, Amsterdam, 1994
